Circulair aankopen in de zorg

Op 15 maart 2023 zet het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, in samenwerking met tal van partners, de Green Deal Duurzame Zorg in gang. Circulariteit is één van de vier grote thema's binnen deze green deal. Op deze pagina verzamelen we alvast inspirerende voorbeelden en publicaties, specifiek voor de zorgsector. Daarbij denken we bijvoorbeeld aan de aankoop van medisch materiaal, medische instrumenten en medicijnen. Maar uiteraard zijn er ook meer generieke productgroepen die van belang zijn voor de zorgsector. Op de andere productgroeppagina's vind je informatie over bouw, textiel, ICT, kantoorinrichting, catering, papier en karton, verpakkingen, textiel en onderhoudsproducten.

Wil je jouw circulair aankoopproject in de zorg ook graag delen? Dat kan via dit formulier.

Circulaire aankoopstrategieën Zorg

Herbekijk hier het webinar "Circulair Aankopen in de Zorgsector," dat plaatsvond op dinsdag 10 oktober 2023. Dit evenement werd georganiseerd in samenwerking met OVAM en Vlaanderen Circulair als onderdeel van de Green Deal Duurzame Zorg. De begeleidende presentatieslides kan u hier raadplegen.

Download de circulaire ambitiekaart hier

Intern delen: In de zorgsector kunnen middelen zoals medische apparatuur, meubilair of andere voorzieningen intern gedeeld worden tussen afdelingen of zorginstellingen. Dit kan helpen om de vraag naar nieuwe aankopen te verlagen en bestaande middelen optimaal te benutten.
Huren of peer-to-peer delen: Overweeg het huren van medische apparatuur of het opzetten van peer-to-peer deelformules voor dure apparaten die slechts tijdelijk of seizoensgebonden nodig zijn. Dit kan kostenbesparend werken en de belasting op de middelen verlagen, waardoor de levensduur van de apparatuur wordt verlengd.
Hergebruik, refurbishing of upgraden: In plaats van het aanschaffen van nieuwe apparatuur of materialen, kan er worden gekeken naar het hergebruiken van bestaande producten. Medische apparaten kunnen bijvoorbeeld worden opgeknapt of geüpgraded om ze weer in de zorgpraktijk in te zetten, wat de kosten verlaagt en de ecologische voetafdruk verkleint.
Minimaal gebruik van materiaal in ontwerp: Bij de aanschaf van medische apparatuur of zorginfrastructuur kan het ontwerp zodanig worden aangepast dat het materiaalgebruik minimaal is. Dit kan bijvoorbeeld door apparatuur te kiezen die zonder overbodige onderdelen werkt, waarbij efficiënt gebruik wordt gemaakt van grondstoffen en er geen 'verpakte lucht' wordt getransporteerd, wat onnodig afval veroorzaakt.
Minder afval:
- Bestaande infrastructuur benutten: Bij de aanschaf van nieuwe zorginfrastructuur, zoals medische apparaten of meubels, kan worden gekeken of er bestaande infrastructuur is die kan worden hergebruikt. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat bepaalde apparatuur kan worden aangepast voor hergebruik, zodat er minder nieuwe grondstoffen nodig zijn.
- Hergebruik van verpakkingen: Zorg ervoor dat de leverancier herbruikbare verpakkingen gebruikt bij het transport van zorgmateriaal. Dit vermindert afval en de behoefte aan nieuwe verpakkingsmaterialen. Idealiter kan de leverancier de verpakkingen ook terugnemen voor hergebruik in toekomstige leveringen.
Multifunctionele onderdelen: In de zorgsector kunnen er ook multifunctionele apparaten en onderdelen worden overwogen, bijvoorbeeld medische apparatuur die meerdere functies in één apparaat combineert. Dit kan de hoeveelheid benodigde materialen reduceren en tegelijkertijd de effectiviteit van de zorg verbeteren. Bijvoorbeeld, een medische monitor kan ook functies bevatten die anders apart aangeschaft zouden moeten worden, zoals een temperatuursensor of een hartslagmonitor.

Materialen met lage impact: Kies voor materialen met een lage milieu-impact, zoals gerecyclede materialen, biogebaseerde materialen of materialen met een lage koolstofvoetafdruk. Dit geldt voor alles, van medische apparatuur tot meubilair en zorginfrastructuur. Het gebruik van dergelijke materialen vermindert de ecologische belasting en draagt bij aan een duurzamere zorgsector.
Ontwerp voor demontage en/of recycleerbaarheid: Zorg ervoor dat de medische apparatuur, meubels en andere zorgvoorzieningen zodanig zijn ontworpen dat ze gemakkelijk gedemonteerd kunnen worden aan het einde van hun levensduur. Dit vergemakkelijkt het hergebruik van materialen en componenten, en zorgt ervoor dat deze onderdelen opnieuw ingezet kunnen worden of gerecycled kunnen worden, in plaats van weggegooid. Denk bij het ontwerpen van zorgproducten of -infrastructuur al na over hoe de materialen later gerecycleerd kunnen worden. Vermijd het gebruik van complexe combinaties van materialen die moeilijk te scheiden zijn, zoals samengestelde stoffen of overmatige verlijmingen. Dit maakt het recycleren eenvoudiger en zorgt ervoor dat materialen optimaal hergebruikt kunnen worden.
Inzicht in aandeel gerecycleerd, biobased en virgin materialen: Zorg ervoor dat inzicht wordt verkregen in de hoeveelheid gerecycled materiaal, biogebaseerd materiaal en virgin (nieuw) materiaal die wordt gebruikt in medische apparatuur en zorgproducten. Dit kan bijvoorbeeld in productbeschrijvingen of bij leveranciersovereenkomsten worden opgenomen, zodat de zorgsector weloverwogen keuzes kan maken in de richting van circulaire producten.
Aandeel gerecycleerde content verhogen: Streef ernaar om het aandeel van gerecycleerd materiaal in zorgproducten te verhogen. Dit kan bijvoorbeeld door te kiezen voor producten die voor een groot deel uit gerecycleerd materiaal bestaan, zoals kunststoffen, metalen of papier.
Energie-, water- en gasverbruik tijdens gebruiksfase: Het is belangrijk om in de keuze van zorginfrastructuur en -apparatuur rekening te houden met het energie-, water- en gasverbruik tijdens de gebruiksfase. Kies voor energie-efficiënte apparatuur die minder stroom, water of gas verbruikt, wat niet alleen kosten bespaart, maar ook bijdraagt aan een lagere ecologische voetafdruk van zorginstellingen.

Modulair ontwerp: Ontwerp medische apparatuur en zorginfrastructuur modulair, zodat verschillende onderdelen apart kunnen worden vervangen of geüpgraded zonder het hele apparaat te vervangen. Dit minimaliseert materiaalverspilling en verlengt de levensduur van producten.
Ontwerp voor demontage: Zorg ervoor dat zorgproducten en -infrastructuur eenvoudig gedemonteerd kunnen worden aan het einde van hun levensduur. Dit maakt het gemakkelijker om materialen en componenten opnieuw te gebruiken of te recyclen.
Garanties optrekken: Breid de garantietermijn van zorgproducten uit. Langere garanties moedigen leveranciers aan om producten van hogere kwaliteit te leveren en helpen zorginstellingen de kosten voor vervangingen of reparaties te verlagen.
Contractuele afspraken voor onderhoud en herstel: Neem specifieke afspraken op over onderhoud en herstel in contracten met leveranciers. Dit zorgt ervoor dat apparatuur in goede staat blijft en vermindert de noodzaak voor vervangingen.
Upgradebare producten: Kies voor producten die geüpgraded kunnen worden met nieuwe technologieën, zodat zorginstellingen niet gedwongen worden om volledig nieuwe producten aan te schaffen wanneer vernieuwingen beschikbaar komen.
Repareerbaarheid en onderhoudbaarheid: Kies voor producten die gemakkelijk gerepareerd of onderhouden kunnen worden, zodat zorginstellingen minder snel afhankelijk zijn van nieuwe producten en bijdragen aan lagere afvalproductie.

Design for Disassembly: Ontwerp producten zodat ze eenvoudig uit elkaar gehaald kunnen worden aan het einde van hun levensduur, wat hergebruik van materialen en componenten vergemakkelijkt.
Modulair ontwerp: Maak gebruik van modulaire ontwerpen waarbij onderdelen apart vervangen of geüpgraded kunnen worden, waardoor het hele product niet vervangen hoeft te worden.
Gestandaardiseerd ontwerp: Kies voor gestandaardiseerde componenten die in verschillende producten gebruikt kunnen worden, wat hergebruik en efficiëntie bevordert.
Contractuele afspraken voor terugname en hergebruik: Zorg ervoor dat leveranciers verplicht zijn producten of componenten terug te nemen aan het einde van hun levensduur voor hergebruik of refurbishing.
Circulaire verdienmodellen stimuleren: Moedig het gebruik van circulaire verdienmodellen aan, zoals leasing, hergebruik of refurbished producten, om afval te verminderen en de levensduur van zorgproducten te verlengen.

Inzicht in materialen: Vraag leveranciers om de samenstelling van de gebruikte materialen te verstrekken, zodat hergebruik gestimuleerd wordt.
Design for Recycling: Ontwerp producten die eenvoudig uit elkaar te halen zijn en waarbij de materialen gemakkelijk gerecycled kunnen worden, bij voorkeur door het gebruik van monomaterialen.
Inzicht in materialen voor kunststofonderdelen: In je criteria kun je opnemen dat kunststof onderdelen duidelijk gemarkeerd moeten worden met het type kunststof, om recycling en hergebruik te vergemakkelijken.
Contractuele afspraken voor terugname en recyclage: Maak contractuele afspraken waarbij leveranciers verantwoordelijk zijn voor het terugnemen van producten aan het einde van hun levensduur en voor de juiste recycling.
Vermijden van toxische stoffen: Zorg ervoor dat producten, zoals medische apparatuur en ontsmettingsmiddelen, geen schadelijke chemicaliën bevatten. Vervang toxische stoffen door veiligere alternatieven om de veiligheid van patiënten en personeel te waarborgen, en de kringloop van materialen te sluiten. Health Care Without Harm publiceerde een lijst van te vermijden stoffen.
Circulaire verdienmodellen: Stimuleer circulaire verdienmodellen, zoals leasing, refurbishing, en hergebruik, om de levenscyclus van producten te verlengen en afval te minimaliseren.

Criteria

Op de EU GPP website uitgebreid dossier met criteria voor elektrisch en electronisch materieel voor de zorgsector. Deze zijn aan verniewing toe, maar kunnen zeker inspiratie bieden.
De Vlaamse overheid biedt criteria aan via de MVOO-criteriatool. Daarnaast kun je op de pagina's van de Vlaamse overheid ook doorverwijzingen vinden naar andere criteriabronnen voor gevallen waarin de Vlaamse overheid zelf geen criteria beschikbaar heeft.
Op Vlaamse overheid stelt duurzaamheidscriteria voor voor verschillende relevante productgroepen zoals textiel, voeding, schoonmaakmiddelen en cosmetische producten.
De fiche Luiers en incontinentiematerialen op de Gids voor duurzame aankopen (FIDO) biedt criteria, clausules en instrumenten voor deze productgroep.

Circulaire aankoopprojecten in de zorgsector

Prolonging lifecycle of baby strollers for preschools

maandag 10 juli 2023

In Zweden worden de meeste kleuterscholen beheerd door de gemeenten. In de stad Malmö zijn er meer dan 200 kleuterscholen waarvoor de gemeente kinderwagens en bussen aankoopt. De producten zijn over …

Lees meer ›

UZ Gent koopt circulair aan

maandag 25 juli 2022

Het Universitair Ziekenhuis Gent stelt meer dan 4.000 mensen te werk. De werkkleding van het ziekenhuispersoneel was tot nu toe gemaakt van een polyester-katoenmix. Omdat het ziekenhuis zich bewust i…

Lees meer ›

ZNA recycleert operatiemateriaal

vrijdag 15 juli 2022

Carlyn Thanghe, duurzaamheidsmedewerker bij ZNA ziekenhuizen werkte samen met collega Tom Havermans en Johnson & Johnson voor dit project. De firma is één van de belangrijkste leveranciers van operat…

Lees meer ›

Meer ›

Medybin

donderdag 13 februari 2025

Het afvalverwerkingsbedrijf Vanheede Environment Group zet zich al decennialang in voor een circulaire afvalverwerking. Met de introductie van Medybin bieden ze nu een milieuvriendelijk alternatief v…

Lees meer ›