Circulair bouwen is bouwen met een beter, zuiniger gebruik van hulpbronnen. De productie van bouwproducten heeft immers een grote impact door winning, verwerking en vervoer van de grondstoffen en eindproducten. Bovendien wordt er veel afval gegenereerd tijdens de productie, op de bouwwerven en bij sloopwerken.  Zo’n 30 tot 40% van ons afval komt uit de bouw. De wijze waarop we bouwen en wonen heeft bovendien een grote impact op onze CO2-voetafdruk. Daarom maakt een gezamenlijke omslag naar circulair bouwen een groot verschil. Circulair bouwen doen we door in een intense samenwerking slimmer te ontwerpen en kringlopen te sluiten. Op deze pagina ligt de focus op het circulair aanbesteden van (ver)bouwwerken.

Keuze van het contracttype

Er zijn een aantal opties, die elk hun voor- en nadelen hebben. De volgorde van de aanbestedingsactiviteiten kan een grote impact hebben op het resultaat, vooral door de invloed die dit heeft op de samenwerking tussen de verschillende actoren. Het is ook belangrijk om na te gaan wanneer en hoe circulaire criteria het best kunnen worden geintegreerd in de aanbestedingsroute. In ieder geval is het aan te raden om de circulaire ambities reeds vorm te geven bij de interne projectplanning en te communiceren in het bestek. 

• Employer design (klassiek): Er wordt eerst een design team aangesteld via een offertevraag of wedstrijd. De opdrachtgever geeft best in omschrijving van de opdracht al duidelijk de circulaire ambities mee. Op basis van het ontwerp van dit design team worden dan gunningscriteria opgesteld voor aanstelling van een hoofdaannemer. Bij een éénstapsprocedure is het belangrijk dat de aannemer de circulaire vereisten goed begrijpt en ze kan voldoen. Het is ook mogelijk een tweestapsprocedure te volgen, waarbij de opdrachtgever en hoofdaannemer samen de voornaamste onderaannemers aanstellen. Bij deze contractvorm kunnen aannemers kosteneffectieve en innovatieve antwoorden bieden.
• Integrated Design and Build (DB): Er wordt één geïntegreerd team aangesteld, dat zowel het ontwerpteam als de bouwende aannemer omvat. Pas daarna wordt een ontwerp gekozen.  Deze contractvorm kan het risico en de onzekerheid bij innovatieve projecten verlagen. Het geeft meer flexibiliteit om te voldoen aan de prestatie-eisen van de bouwheer, waardoor deze dus zorgvuldig moeten worden gedefinieerd en dat de circulaire eisen en wensen er in moeten opgenomen worden. .
• Bouwteam: De plannen worden gemaakt door een ontwerper (architect en ev. studiebureau) en aannemer samen, waarbij deze laatste zijn technische kennis en praktijkervaring inbrengt. Dit verlaagt het risico op moeilijkheden tijdens de uitvoering. Dit bouwteam staat de bouwheer bij tijdens de ontwerpfase en wordt daarna ontbonden. Hierna stelt de bouwheer een aannemer aan voor de uitvoering van de werken.

• Design, Build & Operate (DBO):  Bij dit contracttype legt de bouwheer gedetailleerde functionele specificaties vast, waarna een DBO opdrachtnemer wordt geselecteerd. Deze is gedurende de vastgelegde consessieperiode (gewoonlijk 20-30 jaar) verantwoordelijk voor het gebouw. De financiele overeenkomst voor het gebruik van het gebouw door de bouwheer wordt opgenomen in het contract. Veel van de risico's worden dus aan de 'operator' overgedragen. Vaak worden dit soort opdrachten opgenomen door consortia of special purpose vehicles. die verschillende partijen samen brengen: aannemers, investeerders, gespecialiseerde onderaannemers en service providers. Bij dit contracttype is het belangrijk om prioriteit te geven aan de circulaire vereisten bij de initiële selecte van de opdrachtnemer. En specifieke vorm van dit contracttype is een Energy Performance Contract overeenkomst. Hierbij wordt een pakket renovatiewerken aanbesteed, dat het enerver bruik en/of de CO2-emissies van een gebouw moet verlagen.

• Facilities management: het beheer en onderhoud van het gebouw kan ook door de bouwheer worden uitgevoerd, of in een apart contract worden aanbesteed aan een gespecialiseerd bedrijf. Hierin kunnen o.m. energie-, water- en afvalbeer worden opgenomen. Het is daarbij belangrijk om duurzaamheisvereisten op te nemen in het bestek. Er kan gewerkt worden met bonus- en/of strafclausules.
  Bron: EU GPP Guidance

Bestekteksten

Circubestek biedt een verzameling links naar bestekteksten van circulaire materialen en technieken. Bij de ontwikkeling van dit document werd inspiratie gehaald uit het Bouwtechnisch Bestek van VMSW, dat diende als de basis voor deze verzameling. Duurzaamheid en circulariteit spelen een steeds grotere rol in de bouwsector, en terecht. Het is van essentieel belang dat we ons bewust worden van de impact die onze bouwprojecten hebben op het milieu en streven naar verantwoord gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Daarom hebben we bestekteksten van circulaire materialen en technieken toegevoegd aan het oorspronkelijke Bouwtechnisch Bestek van VMSW. De bestekteksten in dit document zijn gemarkeerd met een groene kleur, zodat ze gemakkelijk te herkennen zijn. Deze toevoegingen bieden u een waardevolle bron van informatie en inspiratie voor het ontwerpen en realiseren van duurzame en circulaire bouwprojecten. U vindt hier onder andere bestekteksten voor hergebruik van materialen, recyclingprocessen, energiezuinige installaties en innovatieve bouwmethoden die gericht zijn op het minimaliseren van afval en het behouden van grondstoffen. Door deze bestekteksten toe te voegen aan uw projecten, kunt u bijdragen aan een meer circulaire bouwsector en het realiseren van een duurzame toekomst. 

Raadpleeg Circubestek >

In de productendatabank vindt u productfiches van materialen en producten die van pas kunnen komen in een circulair bouwproject. De producten zijn gescreend op circulariteit door VIBE. De iconen bij de productfiches verwijzen naar circulaire strategieën. Klanten en niet-klanten van Circubuild kunnen fiches van circulaire oplossingen opladen. In de databank worden de fiches willekeurig getoond, eerst die van klanten en daarna die van niet-klanten. Gebruik de zoekfunctie om snel een product te vinden.

Raadpleeg de productendatabank >

Selectie- en gunningscriteria 

Cabrio (Circulaire Administratieve Bepalingen en Richtlijnen In Overheidsopdrachten) voorziet een set van standaard aanbestedingsdocumenten met selectie- en gunningscriteria. Deze documenten kunnen eenvoudig worden aangepast aan elk specifiek project, waardoor u een solide basis heeft voor uw aanbestedingsprocedures. Deze set van standaard aanbestedingsdocumenten omvat zowel selectiecriteria als gunningscriteria. U kunt deze documenten aanpassen aan de specifieke vereisten en doelstellingen van uw aanbesteding, zoals duurzaamheid, kwaliteit, prijs, ervaring en andere relevante aspecten. Door gebruik te maken van deze set van standaard aanbestedingsdocumenten, kunt u tijd en moeite besparen bij het opstellen van uw aanbestedingsprocedures. Bovendien kunt u deze documenten aanpassen aan de specifieke behoeften van uw project, waardoor u een op maat gemaakte aanbesteding kunt creëren.

Raadpleeg Cabrio >

De menselijke factor

Om een circulair bouwproject tot een succes te maken, is het belangrijk dat de bouwheer een goed team vormt met alle betrokken actoren. Veel meer dan bij klassieke projecten, moeten de neuzen van architecten, ingenieurs stabiliteit en technieken, aannemers, leveranciers, onderhoudspersoneel, eindgebruikers,... in dezelfde - circulaire - richting staan en dat ieders behoeften worden bekeken. Het is daarom belangrijk om vanaf het begin de circulaire ambities van de bouwheer en de verwachtte competenties helder te communiceren én een team te selecteren dat samen wil werken aan het realiseren van die circulaire ambities. Hierbij is de mindset misschien wel belangrijker dan ervaring.

Criteria

• Op de EU GPP website uitgebreide dossiers met criteria over ontwerp, constructie en beheer van kantoorgebouwen (onder herziening) , boilers en sanitaire toestellen
• Op de MVI criteriatool vind je relevante criteria onder de cluster kantoorgebouwen
• Het gerichte call project Circubestek werkt aan een databank met voorbeeldbestekken. Het CABRIO project zet dan weer in op typeomschrijvingen.

Life Cycle Costing

De wet op de overheidsopdrachten verplicht om aan de economisch meest voordelige bieder te gunnen (MEAT). Daarbij mag de kostprijs berekend worden op basis van de levenscyclus van het product - de Life Cycle Cost. Hierbij worden, naast de verwervingskost, ook de exploitatie-kosten en aanpassingskosten in rekening gebracht (Total Cost of Ownership). Maar ook de externe kosten voor het milieu en de maatschappij kunnen worden meegenomen. 

Er zijn wel wat tools op de markt die hierbij kunnen helpen zoals Totem, Level(s) en de Environmental Product Declarations (EPD) databank  maar ook meer commerciele LCC/LCA-tools.

Standaarden, certificaten, labels en tools

Het is belangrijk om alle aanwezige materialen en producten te inventariseren. Zo wordt hergebruik gestimuleerd en selectieve sloop vereenvoudigs.. Building Information Modelling (BIM) tools en materiaalpaspoorten kunnen hiervoor gebruikt worden.

• Globale duurzaamheidsbeoordeling: BREEAM, Gro, Level(s), CO2-prestatieladder,...
• Meetinstrumenten: CBA, BCI, C-Calc
• Labels: Circulair gebouw, Cradle-to-cradle, FSC, NIBE, NaturePlus, Ecolabel

 Meer Tools >

Gezonde gebouwen

Een gezonde en aantrekkelijke omgeving kan bijdragen een een langere gebruiksduur van het gebouw, en kan de behoefte aan renovaties minimaliseren. Een gezond gebouw met een goede binnenluchtkwaliteit en voldoende daglicht zorgt bovendien voor een hogere productiviteit bij de medewerkers en minder ziekteverlet. Het is dus belangrijk om al bij de aanbesteding te eisen dat toxische stoffen vermeden worden. Maar ook aandacht voor klimatisatie, vermijden van instroom van vervuilde lucht en lichtinval in het ontwerp heeft een grote impact op het welbevinden van de gebruikers.
Daarnaast hebben ook nature based solutions een positieve impact, zowel op het welbevinden van gebruikers als op de biodiversiteit. Denk hierbij aan groendaken, levende wanden, binnentuinen, hemelwaterinfiltratiesystemen,... Bovendien kunnen deze oplossingen ook het thermische rendement en de binnenluchtkwaliteit verhogen.